Verzamelen en bestuderen / bestuderen en verzamelen.
De reactie die ik vaak krijg, als ik weer eens een vondst doe: "Maar die zul jij toch al lang wel hebben?"
In de beginjaren van de
Burroughs-uitgaven, was het de gewoonte van veel uitgevers om
de planobladen, waarop het binnenwerk van de boeken was
gedrukt, in een veelvoud op de plank te houden. Om op de
drukkosten te besparen werden er bijvoorbeeld 5.000 exemplaren
gedrukt. Vervolgens werd slechts een deel van de beschikbare
plano ingebonden. Voor de bindkosten per boek maakte
het namelijk weinig uit of ze nu veel of weinig tegelijkertijd
inbonden. Door iedere keer naar behoefte weer een partij in te
binden, konden ze de kosten spreiden.
Voor verzamelaars (voor sommige althans) is het dan leuk, dat al die achtereenvolgende oplagen verschillen vertonen. Voor iedere nieuwe oplage werd namelijk meestal ook een nieuw kaft gemaakt.
Het is een van die dingen, waar ik me mee bezig hou en wat geleid heeft tot een grote verzameling boeken van dezelfde drukken. En een nog grotere hoeveelheid boeken die voor de bestudering ervan nodig zijn. Want stel dat de eerste druk van een boek op deze manier een vijftal oplagen kende, dan moet je een behoorlijk aantal boeken door de handen krijgen en bestudeerd hebben, voor je de vijf verschillende oplagen herkend hebt. Zo heb ik bijvoorbeeld van de eerste en tweede druk van "Tarzan van de Apen" inmiddels dertien verschillende oplagen gevonden en van "De Terugkeer van Tarzan" elf.
Nu zou je denken dat bij zeldzame uitgaven met een klein aantal op de markt gebrachte exemplaren, er waarschijnlijk weinig tot geen verschillende oplagen zullen zijn. Maar kijk bijvoorbeeld bij een toch redelijk zeldzame uitgave "Tarzan en de Roode Ster", waarvan niet alleen drie drukken zijn verschenen, maar ook twee duidelijk herkenbare oplagen van de derde druk. Of van uitgeverij Allert de Lange bijvoorbeeld de boeken van "Tarzan, Heer der Wildernis" en "Tarzan in de Onderwereld".
Nu is bij al de hier genoemde oplagen de herkenbaarheid duidelijk. Soms werd er voor een aantal titels een geheel ander kaft gebruikt, wat zelfs tot het benoemen van aparte series leidde. Zie bijvoorbeeld de 6e en 7e serie of de 8e, 9e, 10e en 11e serie.
Soms werd een ander materiaal voor het kaft gebruikt ( wasdoek of katoen, een witte of gele rug). Ook is het gebruik van een totaal verschillend schutblad soms een opvallend kenmerk. Zie bijvoorbeeld bij serie 2 de voorbeelden van twee verschillende uitvoeringen van het schutblad. Dit zijn allemaal gemakkelijk te vinden verschillen.
Maar soms is het moeilijker (en dus leuker!).
Voor verzamelaars (voor sommige althans) is het dan leuk, dat al die achtereenvolgende oplagen verschillen vertonen. Voor iedere nieuwe oplage werd namelijk meestal ook een nieuw kaft gemaakt.
Het is een van die dingen, waar ik me mee bezig hou en wat geleid heeft tot een grote verzameling boeken van dezelfde drukken. En een nog grotere hoeveelheid boeken die voor de bestudering ervan nodig zijn. Want stel dat de eerste druk van een boek op deze manier een vijftal oplagen kende, dan moet je een behoorlijk aantal boeken door de handen krijgen en bestudeerd hebben, voor je de vijf verschillende oplagen herkend hebt. Zo heb ik bijvoorbeeld van de eerste en tweede druk van "Tarzan van de Apen" inmiddels dertien verschillende oplagen gevonden en van "De Terugkeer van Tarzan" elf.
Nu zou je denken dat bij zeldzame uitgaven met een klein aantal op de markt gebrachte exemplaren, er waarschijnlijk weinig tot geen verschillende oplagen zullen zijn. Maar kijk bijvoorbeeld bij een toch redelijk zeldzame uitgave "Tarzan en de Roode Ster", waarvan niet alleen drie drukken zijn verschenen, maar ook twee duidelijk herkenbare oplagen van de derde druk. Of van uitgeverij Allert de Lange bijvoorbeeld de boeken van "Tarzan, Heer der Wildernis" en "Tarzan in de Onderwereld".
Nu is bij al de hier genoemde oplagen de herkenbaarheid duidelijk. Soms werd er voor een aantal titels een geheel ander kaft gebruikt, wat zelfs tot het benoemen van aparte series leidde. Zie bijvoorbeeld de 6e en 7e serie of de 8e, 9e, 10e en 11e serie.
Soms werd een ander materiaal voor het kaft gebruikt ( wasdoek of katoen, een witte of gele rug). Ook is het gebruik van een totaal verschillend schutblad soms een opvallend kenmerk. Zie bijvoorbeeld bij serie 2 de voorbeelden van twee verschillende uitvoeringen van het schutblad. Dit zijn allemaal gemakkelijk te vinden verschillen.
Maar soms is het moeilijker (en dus leuker!).
Tarzan en de Gouden Stad.
Ik geef hier als voorbeeld de gevonden
oplagen van de eerste druk van "Tarzan en de Gouden Stad". Hiervan heb
ik tot dusver vijf verschillende oplagen gevonden. Twee ervan
zijn eenvoudig aan te duiden: kaft Katoen (K)
en kaft Wasdoek (W). De andere waren iets
moeilijker.
Misschien mag ik op dit punt onder de aandacht brengen, dat de hierna beschreven methoden een deel vormen van het onderzoek dat ik bij alle uitgaven pleeg uit te voeren, wat het dus tijdrovend maar ook erg leuk maakt.
Mijn onderzoek strekte zich in dit geval uit over in ieder geval twintig boeken in eigen bezit en daarnaast nog een onbekend aantal boeken bij anderen.
Misschien mag ik op dit punt onder de aandacht brengen, dat de hierna beschreven methoden een deel vormen van het onderzoek dat ik bij alle uitgaven pleeg uit te voeren, wat het dus tijdrovend maar ook erg leuk maakt.
Mijn onderzoek strekte zich in dit geval uit over in ieder geval twintig boeken in eigen bezit en daarnaast nog een onbekend aantal boeken bij anderen.
De schutbladen.
Ten eerste de schutbladen: hierbij zijn
tot dusver wel enige verschillen gevonden, maar allemaal waren
ze grijs/bruin/geel in verschillende tonen, die ook aan
verkleuring te wijten zouden kunnen zijn, en daarom zijn ze
niet toonaangevend geweest bij de bepaling van wel of geen
andere oplage. Hier een overzicht van de wasdoek oplagen.
De bindingen.
Dan de bindingen. Ook hier op het eerste gezicht weinig verschil. Het zijn allemaal vijfdraads bindingen (voor nadere uitleg over de bindingen, kijk hier).
De
bindingen. |
Maar toch zijn hier verschillen te vinden, die coherent bleken te zijn bij de verschillende oplagen:  Hier is dus duidelijk een onderscheid te maken. Op basis hiervan blijk ik 3 x K, 5 x Wa, 1 x Wb, 3 x Wc en 8 x Wd te hebben. De kapitaalbandjes. Ook de gebruikte
kapitaalbandjes kunnen bepalend zijn. En in dit geval
was dat deels ook zo.
De gebruikte rood/wit bandjes zijn onderling onvoldoende verschillend om verkleuring uit te sluiten. Maar het gebruik van witte kapitaalbandjes blijkt wel te passen in de eerdere verdeling.  |
Maar om te bepalen of het echt om een
andere oplage gaat, is bovenstaande eigenlijk nog steeds niet
voldoende. Daarvoor doen we ook nog onderzoek naar de
betiteling van de boeken.
De gebruikte kleur rood is vaak verschillend maar ook hier onvoldoende om als oorzaak een verkleuring uit te sluiten.
Wat wel bepalend kan zijn, is de plaatsing van de betiteling, zowel op de rug als op het voorkaft.
Bij onderzoek bij deze betreffende titel bleek ook de plaatsing coherent te zijn bij de verschillende oplagen, met andere woorden, de betiteling was bij alle tot dusver als Wa aangemerkte boeken gelijk, en zo ook bij Wc en Wd, maar tussen Wa, Wb, Wc en Wd wel verschillend, en ook verschillend in vergelijking met de K boeken. Als maatstaf voor de vergelijking werd van de randversiering uitgegaan.
De gebruikte kleur rood is vaak verschillend maar ook hier onvoldoende om als oorzaak een verkleuring uit te sluiten.
Wat wel bepalend kan zijn, is de plaatsing van de betiteling, zowel op de rug als op het voorkaft.
Bij onderzoek bij deze betreffende titel bleek ook de plaatsing coherent te zijn bij de verschillende oplagen, met andere woorden, de betiteling was bij alle tot dusver als Wa aangemerkte boeken gelijk, en zo ook bij Wc en Wd, maar tussen Wa, Wb, Wc en Wd wel verschillend, en ook verschillend in vergelijking met de K boeken. Als maatstaf voor de vergelijking werd van de randversiering uitgegaan.
| Betiteling Tarzan en
de Gouden Stad |
|||
 |
 |
 |
 |
| K (rood) en Wa (zwart) |
Wa (rood) en Wb (zwart) |
Wb (rood) en Wc (zwart) |
Wc (rood) en Wd (zwart) |
Op zich zegt zo'n betitelingsverschil
tussen twee boeken misschien niet zoveel, maar wel als blijkt
dat deze verschillen zich matchen met de andere verschillen.
Als schutbladen, bindingen, kapitaalbandjes en
betitelingsverschillen zich zo consequent over de
boekenpopulatie gedragen, dan mag je met gerust hart spreken
van verschillende oplagen.
De volgorde in de tijd.
Geeft het tekstblok dan misschien ook
een aanduiding voor het bepalen van de verschillende oplagen.
Het antwoord hierop is wat mij betreft negatief.
Is er dan iets te zeggen over de volgorde van de verschillende oplagen in de tijd en kan het tekstblok daar aanwijzingen voor geven? Voor zover ik heb kunnen nagaan zijn daar weinig aanknopingspunten voor. Neem nu bijvoorbeeld twee duidelijk aanwijsbare verschillen in de 1e druk van "Tarzan Triomphator" en de 1e druk van "In de Ingewanden der Aarde". In beide gevallen gaat het om een komma. Op blz 94 van "Tarzan Triomphator" staat in sommige boeken een komma achter "hij" en bij andere niet. Bij "In de Ingewanden der Aarde" doet zich hetzelfde voor op blz 192 na "daarop".
Nu zou je de conclusie kunnen trekken dat op een gegeven moment in de loop der tijd deze komma's zijn toegevoegd of juist zijn verdwenen. En bij het drukproces zal dat ook zeker het geval zijn geweest. Maar het ontbreken of aanwezig zijn van de desbetreffende komma's loopt geheel door en binnen deze verschillende oplagen heen.
Van "Tarzan Triomphator" heb ik zes verschillende K(atoen) oplagen geïdentificeerd en vier W(asdoek) oplagen, van "In de Ingewanden der Aarde" zijn dat er drie K en zes W.
Is er dan iets te zeggen over de volgorde van de verschillende oplagen in de tijd en kan het tekstblok daar aanwijzingen voor geven? Voor zover ik heb kunnen nagaan zijn daar weinig aanknopingspunten voor. Neem nu bijvoorbeeld twee duidelijk aanwijsbare verschillen in de 1e druk van "Tarzan Triomphator" en de 1e druk van "In de Ingewanden der Aarde". In beide gevallen gaat het om een komma. Op blz 94 van "Tarzan Triomphator" staat in sommige boeken een komma achter "hij" en bij andere niet. Bij "In de Ingewanden der Aarde" doet zich hetzelfde voor op blz 192 na "daarop".
Nu zou je de conclusie kunnen trekken dat op een gegeven moment in de loop der tijd deze komma's zijn toegevoegd of juist zijn verdwenen. En bij het drukproces zal dat ook zeker het geval zijn geweest. Maar het ontbreken of aanwezig zijn van de desbetreffende komma's loopt geheel door en binnen deze verschillende oplagen heen.
Van "Tarzan Triomphator" heb ik zes verschillende K(atoen) oplagen geïdentificeerd en vier W(asdoek) oplagen, van "In de Ingewanden der Aarde" zijn dat er drie K en zes W.
 |
 |
 |
 |
| Tarzan
Triomphator blz 94 |
In de
Ingewanden der Aarde blz 192 |
||
Hieronder geef ik een kleine greep uit
de gevonden afwijkingen in het tekstblok van "Tarzan en de
Gouden Stad". Deze zijn op geen enkele wijze te pinnen aan een
bepaalde oplage. In sommige boeken komen ze voor, in andere
weer niet. En een vergelijkbaar iets heb ik bij vrijwel alle
titels waargenomen.
| blz |
regel |
woord |
letter |
afwijking |
| 45 |
11 |
vlugger |
u |
wel of niet beschadigd |
| 71 |
15 |
Jad-bal-ja |
b |
wel of niet beschadigd |
| 71 |
onderaan |
had |
h |
wel of niet beschadigd |
| 132 |
5 van onderen |
je (voor probeeren) |
e |
wel of niet beschadigd |
| 161 |
onderaan |
Gouden |
d,n |
wel of niet beschadigd |
| 162 |
onderaan 1e woord |
hij |
h |
wel of niet lager geplaatst |
| 238 |
2e deel regel 1 |
laatsten |
1e t |
wel of niet beschadigd |
Kortom, de volgorde van de oplagen is op dit moment voor mij nog niet met de volle 100% aan te geven. Maar het onderzoek loopt. Misschien kunnen we ooit nog eens een C-14 datering doen.
Voor verschillen in de oplagen van de grijze banden van serie 11 (Graauw-Amsterdam/Soerabaia) zie hier.
De inhoud op deze
pagina staat onder :
copyright 2022 by Marten Jonker.